Kur’ân-ı Kerîm’de ilâhî isim olarak Allah lafzından sonra en çok kullanılan kelime "rab"dir. Âyetlerdeki konumundan anlaşılacağı üzere bu ismin içerdiği şefkat, merhamet ve geliştirerek yaşatma fonksiyonları (rubûbiyyet), peygamberlerden münkirlere kadar bütün şuurlu canlıları ve evrendeki diğer varlıkları kuşatmaktadır.
Kerim Kitabımıza bu gözle bakınca şunları görüyoruz:
Besmeleden sonra, ilk kelime hamd, sonra Allah ve Rabb
Son surenin ilk ayeti: "insanların Rabbine sığınırım"
Hz Musa'nın duyduğu ilk ilâhi hitap: "Ben senin Rabbinim"
Efendimize indirilen ilk ayet: "Yaratan Rabbinin adıyla oku"
Son indirilen surenin son ayeti: "Rabbini hamd ile tesbih et" (bir gözlem: bu ayetlerin hepsinde üçüncü kelime Rabb)
Hz Musa'nın Tur Dağında ilk duyduğu hitap bugün bile insanı ürpertiyor:
Ayrıca, Hz Adem'in pişmanlık duası gibi bir çok dua Rabbennâ hitabıyla başlıyor. Bu kadar önemli bir kelime olmasına rağmen, esmâ-i husnâ içinde sayılmaz. Diğer ilâhî isimlerden farklı olarak er-rabb belirtili hali kullanılmaz, daima iyelik eki ile "Birisinin Rabbi" şeklinde kullanılır.
Kitabımızda sıkça geçen Rabb kelimesi çoğunlukla Allah için, birkaç yerde insanlar için kullanılmış. Bu ikinci anlamın bugün dilimizde karşılığı patron. Türkçede lafza-i celal (Allah) ile neredeyse eş-anlamlı kullanılan bu kelimenin, diğerinden ne farkı var? Cevap kolay: Allah bir, rabler çok. Allah özel isim, çoğulu yok, iyelik eki almaz, "Musa'nın Allah'ı" derseniz yanlış olur. Rabb ise cins isim, çoğulu var, her türlü eki kabul eder, "İsa'nın Rabbi" diyebilirsiniz.
Kuran'daki Rabb kavramını anlamak için köle-efendi ilişkisine yakından bakmak lazım: Efendi emreder; köle hizmet eder, sonra ücretini alır. Günümüzde bu model, işçi-patron ilişkisi olarak aynen geçerli. Kölelik kalktı ama efendilik devam ediyor. Dünya düzeninin parçası olan bu modelde, geçici bir süre için de olsa, birisi köle diğeri efendi oluyor.
Rabbimiz, yaratıcılığın ne olduğunu anlayalım diye insanlara yaratma becerisinin kırıntılarını vermiş. Daha zor bir kavram olan rubûbiyeti anlamamız için de köle-efendi, modern çağda işçi-patron ayrımını yapmış. Hepsi dünya imtihanının gereği...
Bu kelimeyi en güzel açıklayan ayetleri Yusuf suresinde buldum ve renkli işaretledim. Allah için kullanılanları büyük R ile, cins isim olanları küçük harfle yazdım. Surenin başında Hz Yakup, küçük oğlunun rüyasını şöyle yorumluyor:
