Benzerlik ve Kıraat

Benzeşen ayetler ve Kıraat Farkları

Benzeşen ayetler nedir?

Yüce Kitabımız Kur'ân-ı Kerim'in önemli bir özelliği, benzer ayetlerin birbirini tefsir etmesi, açıklamasıdır. Benzeşen ayetler arasındaki farklar bazılarına göre tutarsızlık belirtisi sayılmış. Halbuki bu farklar Kitabın korunmuş olduğunu açıkça gösteriyor. Çünkü yalanda ve tahrifte ittifak olmaz. Bütün milletlerin ve cemaatlerin üstünde anlaştığı bir metin var, o halde vahiyle gelen mesaj bu olmalı.

Kıraat farkları nasıl açıklanıyor?

İslam alimlerine göre, "bunlar münzeldir, vahiyle gelmiştir, Efendimiz (SAS) bazen onu bazen bunu okumuştur." Yani Kuran-ı Kerim tek boyutlu bir metin değil, bazı kelimeleri farklı okunabilen çoklu bir metindir, farklar tevâtür derecesinde kayıtlıdır.

Oryantalistler ve bazı modern Müslümanlar ise, çoklu metin kavramını anlamadıkları için, bunları okuyuş hatası olarak göstermek istiyor. Bu görüş doğru olsaydı, öncelikle benzeşen ayetlerde bu tür "hatalar" gözlenirdi. Acaba hakikaten öyle mi?

Iqra yazılımında benzer ayetler

Benzeşen ayetleri görmek için şu ifadeyi arayalım: le’allekum tettekûn 6 ayette geçiyor, çoğu Bakara suresinde. Bulunan son ayetteki "Dağı üstünüze kaldırdık" ifadesi başka bir ayette farklı kelimelerle başlıyor. Sonunda iki ayet aynı şekilde bitiyor:

huzû biquvve — biquvvetin vezkurû (9 kelime ortak)

Yukarıda verilen linkler sizi Iqra yazılımına götürür. Adres çubuğunu kaydırarak bu sayfaya geri gelebilirsiniz, Iqra sürekli açık kalsın. Yazılımın burada kullanılan bazı özelliklerini şu videoda anlattım:

Bu sayfada iki sitenin linklerini kullandım:
Kıraat farklarını incelemek için: corpuscoranicum
İmla farklarını incelemek için: elktb.net

1. el-arda mehden -- yeryüzü beşik 20:53 43:10

İlk örnek olarakmehden (beşik) kelimesiyle başlayalım:

Yollar için bir yerde seleke (açtı) diğerinde ca'ale (yaptı) kullanılmış. Anlam neredeyse aynı, fakat kelime farklı olduğu için yazılım bu iki ayetin benzerliğini göremiyor.
Kıraat farkı olmadığını görmek için, resmin altındaki Iqra linkine tıklayın. Her ayet için, Rehber'de tıklayarak Mushaf'ta açın; sonra ayet numarasına tıklayıp dış kaynaklarda corpuscoranicum linkine basın. Söz konusu linkler: 20:53 ve 43:10.

2. erzelil-'umur -- ömrün düşkünü 16:70 22:5

erzel (en düşkün) kelimesi 4 ayette geçiyor Bunların ikisi 'umur (ömür) ile tamlama yapıyor:

İki fark hemen dikkati çekiyor:
• likeylâ bir ayette bitişik, diğerinde ayrı
• ikinci ayette fazladan min kelimesi var
Anlam tamamen aynı, ama bu farklar bütün mushaflarda korunmuş. Benzemeyen kısımları daha çok olduğu için Iqra yazılımı bu iki ayeti benzer saymıyor.

3. ya'melûnes-sâlihât -- salih işler yaparlar 17:9 18:2

Sâlih amel işleyen müminlere, "büyük ve güzel bir ücret" müjdelenmiş. İki ayette geçen bu ifadenin biri haber veriyor, diğeri aynı kelimelerle dilek bildiriyor:

Ayetlerin ilk yarıları çok farklı, bu nedenle benzer sayılmamışlar. İkinci yarılarında ise, son kelime dışında 8 kelime ortak: İsra suresinde kebîrâ (büyük), Kehf suresinde hasenâ (güzel) sıfatlarıyla nitelenmiş. Demek ki ücret hem büyük hem de güzel... Şimdi bu kelimelerdeki kıraat farkına bakalım: Acaba iki kelimenin yerini değiştiren bir kıraat imamı var mı? 17:9'da anlamı değiştirmeyen iki telaffuz farkı var ama herkes kebîrâ okumuş. 18:2'de daha çok telaffuz farkları var ama herkes hasenâ okumuş:

4. ente vezevcuke -- sen ve eşin 2:35 7:19

Hz Adem ve eşinin Cennet'te yerleşmesi Bakara ve A'raf surelerinde aynı kelimelerle anlatılır:

2:35'te birkaç telaffuz farkı dışında kıraat farkı yok: Sadece şecere yerine şicere ya da şicre okuyan şâzz kıraatler var. 7:19'da hiçbir kıraat farkı yok.

5. veimmâ yenzeganneke -- (Şeytan) dürterse 7:200 41:36

"Şeytan'dan bir dürtü gelirse" diye başlayan iki ayet var:

Ayetler aynı şeyi söylüyor: "Allah'a sığın, O Duyan'dır ve Bilen'dir." İlkinde esmâ-i husnadan iki isim (Duyan ve Bilen) belirsiz kullanılmış. İkinci ayette aynı isimler belirli, ama hiçbir kıraat imamı bunları farklı okumamış.

6. ebvâbe cehennem -- Cehennemin kapıları 16:29 39:72 40:76

Üç ayette Cehennemin kapıları aynı kelimelerle konu olmuş:

Son ayetin 8 kelimesi hepsinde ortak. Bununla kıyaslayınca, ilk ayete fe- ve le- edatları eklenmiş, ortadaki ayette qiyle (dendi) kelimesi fazla: anlama çok etkisi olmayan farklar.
Yukarıdaki Iqra linkine gidin ve çıkan ayetlere tek tek tıklayın. Her biri için Iqra'da ayet numarasına tıklayın ve dış kaynaklardan corpuscoranicum seçin.

7. enbâil-gayb -- gaybın haberleri 3:44 11:49 12:102

Şu üç ayette esas olarak aynı şey söyleniyor:
"Bu(nlar), sana vahyettiğimiz gayb haberlerindendir.
... onların yanında değildin (ki bunları bilesin.)"

Bulunan üç ayetin ikisinde 10 kelime ortak. Ortadaki ayette yine aynı kelimeler, ama üç tanesinde küçük farklar var:
• zâlike ⇒ tilke (muennes, bir harf farklı)
• nûhîhi ⇒ nûhîhâ (muennes, elif fazla)
• vemâ ⇒ mâ (vav eksik)
En ufak bir kıraat farkı kaydedilmemiş, bütün raviler standart kıraate uygun okumuş.

8. rabbiy verabbukum -- Rabbim ve Rabbiniz 3:51 19:36 43:64

Hz İsa'nın dilinden, farklı zamanlarda söylenen üç söz:
"Allah şüphesiz benim Rabbim, sizin de Rabbinizdir,
öyleyse O'na kulluk edin, doğru yol budur."

Biri beşikte, biri mucize gösterince, biri de "Son yemek"ten hemen önce... Yani Hz İsa'nın değişmeyen mesajı budur.
Kelimeler açısından neden ilginç? Çünkü üç ayet tamamen aynı hakikati iletiyor. Birinde bir harf diğerinde iki harf fazlalık anlamı etkilemiyor ama metin bu haliyle korunmuş: Meryem suresindeki ve ile Zuhruf suresindeki huve Kitabın ayrılmaz parçaları ve herkes bu şekilde okumuş, bu şekilde yazmış.

9. seyyiâtu mâ -- işledikleri kötülükler 16:34 39:48 39:51 45:33

Yüce Kitabımızda defalarca tekrarlanan bir vaad: Hesap gününde herkes kendi yaptığını bulacak. Dünya hayatında birisine yardım ettiyse orada yardım görecek, zulmettiyse aynısı ona yapılacak. Bu elbette zulüm değil, özlediğimiz ve muhtaç olduğumuz adaletin ta kendisi: Alay ettikleri şey

"Kötülükler" anlamındaki seyyiât kelimesi Kitabımızda 20 kere geçiyor, 4 tanesi özne halinde. Bu ayetlerin ilginç bir benzerliği var:

Kelimenin öncesinin ve sonrasının ikişer ihtimali var ve bütün ihtimaller dizilmiş. Hiçbirinde kıraat ihtilafı yok.

10. ihsânen/husnen -- iyilik/güzellik 29:8 31:14 46:15

Aranan vevassaynâ kelimesi üç ayette geçiyor, üçüncüde aradığımız istisna durumu görüyoruz: Bu kelimenin benzerine uygun, farklı bir kıraatı var.

vevassayna — vevassaynâ (4 kelime ortak)

46:15'deki ihsânen (iyilik) kelimesi, 29:8'deki gibi husnen (güzellik) okunabiliyor. Benzer ayetlerde kıraat farkı olarak sadece bu örneği buldum!

Sonuç

Benzeşen ayetler birbirini tefsir eder ve açıklar. Kıraat farkları ise Kitabımızın çoklu bir metin olduğunu gösterir. Çoğunluğu yerel telaffuz farkları olan varyant okuyuşlardaki anlam farkları da benzeşen ayetler gibidir. Her ikisinin asrımıza kadar tevâtürle gelmiş olması, Kitabın hakikaten korunmuş olduğunun delilidir.

Kıraat farkları okuyuş hatası olsaydı, öncelikle benzeşen ayetlerde bu tür "hatalar" gözlenirdi. Yukarıdaki örnekler bu varsayımın yanlış olduğunu gösteriyor. Bir istisna dışında, benzeşen ayetlerde kıraat farkı rivayeti bulamadık. Demek ki farklı kıraatler okuyuş hatası değil, sağlam bir isnad zinciriyle bize kadar ulaşmış.

Referanslar

Bu sayfadaki örnekler 1446 Ramazan ayında (Mart 2025) Iqra -- Okuyun mail grubunda günlük olarak yayınlanmıştı. Daha çok sayıda benzerlik örneği için bu sayfaya bakabilirsiniz.