İki kıraat imamı "huve" kelimesini okumamış. Anlam değişmiyor ama metin farklı.
Kuran-ı Kerim'de kıraat farklarının varlığı ve bu farkların ne olduğu tevatür derecesinde bilinmektedir. Evet, pek çoğu için imlâ değişmiyor, ama 40 kadar ayette harf farkları var. Aşağıda tamamı verilen listenin sarı işaretlenen bir satırında kelimenin değiştiğini görüyoruz, diğerleri hep harf farkı.
Kıraat konusunu anlamayan bazı şarkiyatçılar, mushaflarda olabilecek imlâ farklarını "yazıcı hatası" olarak görüyorlar. İslam alimleri ise, Hz Osman devrinde çoğaltılan ilk mushaflarda hata kabul etmiyor; sahabenin çok sıkı kontrolünden geçtiği için az sayıdaki bu farkların "tevatürle bilinen" kıraat farkı olduğunu söylüyor.
Dr Tayyar Altıkulaç'ın baş eseri olan Mesâhif-i Kadîme, erken dönem mushaflar hakkında bilgi verirken, Kur'ân-ı Kerim'in korunmuşluğunu gösteriyor. Kitaptaki son çizelge, hicretin 30. yılında yazılan Hz Osman mushaflarını, dünyada standart haline gelmiş olan "Matbu Fehd mushafı" (*) ile kıyaslıyor. Söz konusu çizelgenin kopyası burada görülebilir.
(*) Matbu Fehd mushafının daha çok bilinen adı "Medine mushafı"dır, 1985'den beri her yıl milyonlarca basılmaktadır, muhtemelen dünyada en çok okunan kitaptır.
Kur'an esas olarak sözle nakledildiği için, kıraat farkları bütün ayrıntıları ile bilinmektedir, lakin imlâ farklarında belirsizlik var. Çünkü Kur'an hafızalarda korunmuş ama Osmanî mushaflar korunmamış; vazifesi tamamlanınca hiç kimse o mushafları saklama gayretini göstermemiş. Mushaflar zaman içinde kaybolmuş, lakin farkları klasik kitaplarımızda kayıtlı.
Altıkulaç'ın verdiği çizelgedeki imlâ farklarını daha basit bir tabloya aktardım. Öncelikle, tablodaki en önemli üç satırın kıraatine bakalım. Her örnekte, sarı çizginin altında günümüzde standart olan Asım/Hafs rivayetini, üstünde de farklı kıraati görebilirsiniz.
Hadid 57:24 —
huvel-ganiy ⇒ el-ganiy
İki kıraat imamı "huve" kelimesini okumamış. Anlam değişmiyor ama metin farklı.
Yasin 36:35 —
'amilethu ⇒ 'amilet
Kûfe'nin üç imamı "hu" ekini okumamış, ama Hafs (Kûfe'li olduğu halde) çoğunluğa uymuş. Bu ayetin iki okunuşu anlam zenginliğine yol açıyor:
Standart kıraate göre mâ olumsuzluk edatı, diğer okuyuşa göre zamir oluyor. Mealler
Yunus 10:22 —
yuseyyirukum ⇒ yenşurukum
Bu ayeti bir kıraat imamı, anlamı çok yakın olan farklı bir kelime ile okumuş. Çoğunluğun seçimi olan se-ye-ra kökü yeryüzünde dolaşmayı, ne-şe-ra kökü iki ise yayılmayı anlatır. Kûfi yazıda fark kolayca görülmüyor. Tablodaki 44 ayet içinde kelimenin değiştiği tek yer bu, aşağıda sarı işaretli.
Hz Osman'ın aslından çoğaltarak 5 önemli merkeze gönderdiği mushaflar arasındaki harf farkları eskiden beri biliniyordu. Aşağıdaki tabloda kullanılan kısaltmalar, söz konusu merkezleri simgeliyor:
M Medine, C Mekke, B Basra, S Şam/Suriye, K Kûfe
(Şarkiyatçıların kullandığı kısaltma harfleri)
Tablonun her satırında ayet numarasına tıklayınca, ayet Iqra yazılımında gösterilir. Kelimenin varyant okunuşuna tıklayınca, ayetin farklı kıraatleri Corpus Coranicum sitesinde açılır.
Aşağıda ilk satırda, 2:116 ayetindeki veqâlû kelimesinin Şam mushafında vav olmadan yazıldığını görüyoruz. Bunun gibi, 9. satırdaki (6:63) encânâ kelimesi, Kûfe dışındaki 4 mushafta enceytenâ olarak yazılmış.
Pembe işaretli 4 satır diğer iki kaynakta yok.
Sarı işaretli satır ise, tablodaki tek kelime farkı.
Günümüzde kullanılan standart mushafın Osmanî mushaflarla farkı:
Medine 14, Mekke 13, Basra 6, Şam 29, Kûfe 3
(Bu sayılarda ve kıyaslamada pembe satırlar dikkate alınmadı)
Kıyaslanan bölge:
Yani, bugün dünyanın her yerinde okunmakta olan mushaflar ile Hz Osman tarafından Kûfe'ye gönderilen el yazması arasında (yukarıda K ile gösterilen) sadece 3 harf farkı var.
Mesâhif Temmuz 2024