Kuran-ı Kerim'in bir tek metin olmadığı, çok sayıda kelimenin farklı okunuşları olduğu iyi bilinen bir hakikattır. Bu farkların esas olarak iki sebebi var:
Bazı şarkiyatçılar, anlam farklarına yol açan okuyuşları tahrif olarak göstermeye çalışıyorlar. İslam alimleri ise, "bunlar münzeldir, vahiyle gelmiştir, Efendimiz (SAS) bazen onu bazen bunu okumuştur" diyor. Hakikaten, sahabe "melik" ve "mâlik" kelimelerinin anlam farkını kaçırmış olamaz! İkisi de tevatür derecesinde biliniyor, o halde elbette iki anlam birlikte geçerlidir.
Lakin, kimse kendine göre bir kıraat uyduramaz. Farklı kıraatler çok sayıdadır, isnad zinciri ile sahabeye kadar uzanır. Bir kıraatin geçerli olması için hem sözlü hem yazılı delil aranır: Sağlam bir isnad zinciri ve Osmanî mushaflardan birine uygunluk. "Şu kelime böyle de okunabilir" diyenlerin yolu bu iki kural ile kapalıdır.
Corpus Coranicum -- 2007'de açılmış kapsamlı bir web sitesi, halen gelişmeye devam ediyor. Kıraat farklarını bu siteden aldığım birkaç örnek üstünde görelim.
Bu sayfadaki her örnekte koyu renkle gösterilen, Ebû Amr ed-Dânî'nin et-Teysīr adlı eseri ana kaynak. Hicretten 400 yıl sonra yazılmış bu kitabı Altıkulaç da referans olarak kullanıyor, kıraat ilminde sağlam bir eser olduğunu biliyoruz. Lakin, sitede bundan başka çok sayıda kaynak kullanılmış, onların güvenilirliği hakkında bir bilgim yok. Bu nedenle, sağlam olduğunu bildiğim bir tek kaynak kullanıyorum.
et-Teysīr'de kıraat imamları: 1 Nāfi` Medine 2 Ibn Kesīr Mekke 3 Ebū `Amr Basra 4 Ibn `Āmir Şam 5 `Āsım Kûfe 6 Hamza Kûfe 7 el-Kisā'ī Kûfe
Kıraat farkı örneklerini beş grupta topladım:
Aşağıdaki her örnekte ayet numarasına tıklayınca, ayet Iqra yazılımında gösterilir. Kelimenin okunuşuna tıklayınca, ayetin farklı kıraatleri Corpus Coranicum sitesinde açılır. Sarı çizginin altında günümüzde standart olan Asım/Hafs rivayetini, üstünde de farklı okuyuşları görebilirsiniz.
Kıraat farklarının pek çoğunda kelimenin harfleri ve harekeleri aynı, sadece telaffuz farkı var: yazılış ve anlam değişmiyor. Çok sayıda oldukları için, bu gruptaki farkların pek az bir kısmı Iqra yazılımında gösteriliyor.
Naziat 79:15 —
Mûsâ ⇒ Mûsê | Mûsiy
Bu ayette "Mûsâ" kelimesinin yerel şive farkından gelen üç farklı okunuşu görülüyor. Buna benzer çok örnek var: "hudâ", "hevâ", "tecellâ" ve benzeri kelimeler, farklı kıraatlere izin vermesi için elif yerine noktasız "ye" (elif maksûra) ile yazılır. Bunun gibi, "nâr" ve "kâfirûn" kelimelerini "niyr" ve "kiyfirûn" olarak okuyan qâriler var! İlk duyuşta kulağa biraz tuhaf geliyor, ama farklı şiveler hakikaten ses zenginliği katıyor.
Fetih 48:10 —
‘aleyhullâhe ⇒ ‘aleyhillâhe
Kitabımızda 146 kere geçen "‘aleyhi" kelimesi yalnız bu ayette ve sadece Hafs rivayetinde "u" ile okunur. Diğer bütün kıraat rivayetlerinde "i" sesi değişmez. Buna karşılık, 138 ayette geçen "‘aleyhim" kelimesinin daha kalın okunuşları var: "‘aleyhum" ve "‘aleyhumû" gibi...
Anlamı değiştirebilen bu farklarda kelime aynı, sadece seslendirmesi farklı.
Maide 5:6 —
erculekum ⇒ erculikum ('ǧ' = cim)
Bu örnekte anlam hakikaten zenginleşiyor: Kıraat imamlarının yarısının okuyuşuna göre ayakları yıkamak, diğerlerine göre mesh etmek gerekiyor. Her iki anlamı da içine alan tefsirler var:
Muğlak bir ayet. Sahabenin çoğu zaman ayak yıkadığını, bazen de mesh ettiğini biliyoruz.
Saff 61:14 —
ensârallâh ⇒ ensâran lillâh
İki farklı okuyuş Resm-i Osmanî'de aynı yazılıyor. İki kelimenin arasındaki elifin hangi kelimede olduğu belirsiz.
Mumtahine 60:3 —
yafsilu ⇒ yufsalu | yufassalu | yufassilu
Fiil çekiminden kaynaklanan üç farklı okuyuş anlamı zenginleştiriyor: açıklar, açıklanır, ayırır, ayrılır -- hepsi doğru.
Harf farklarının çoğu fiillerle ilgili. Fiilin hangi bâbda (kip) kullanıldığı, etken veya edilgenliği, hangi şahıs olduğu gibi hususlarda harf ya da hareke farkları kaydedilmiştir.
Hicr 15:8 —
nunezzilu ⇒ tenezzelu | tunezzelu
Kûfe imamları bu ayeti "melekleri indiririz" mealinde okurken, diğerleri "melekler inerler" diyor. Söz farklı ama taşıdığı anlam aynı.
Neml 27:81 —
bihâdil-'umyi ⇒ tehdil-'umâ
İki farklı okuyuş Resm-i Osmanî'de aynı yazılıyor, anlam değişmiyor: "Körlere hidayet veremezsin!"
Mucadele 58:8 —
yetenâcevne ⇒ yentecûne
İki harfin (tê ve nun) yer değiştirebildiği tek örnek bu. Anlam yine çok farklı değil.
14 ayette, farklı anlam taşıyan iki kelimenin yazılışı aynı olabiliyor. Bunların hepsinde iki anlam birlikte geçerli: Hem o kelime, hem bu kelime anlamı zenginleştiriyor. Biri diğerinden "daha doğru" denemediği için her ikisi de hafızalarda korunmuş, lakin Osmânî mushaflarda aynı şekilde resmedilmiş.
Ankebut 29:58 —
lenubevviennehum ⇒ lenusviyennehum
İki kelime kulağa çok farklı geliyor, ama noktalar olmayınca Kûfi yazıda imlâ değişmez. Anlam da çok yakın: Bir yerde yerleşmek, orayı yurt edinmektir.
Hucurat 49:6 —
fetebeyyenû ⇒ fetesebbetû
Kûfe'nin iki imamı, anlamı çok yakın olan farklı bir kelime ile okumuş. Harflerin noktası olmadığı için imlâ aynı. Aynı kıraat ve imlâ farkı Nisâ 4:94 ayetinde.
44 ayette, bir kelimenin yazılışı değişebiliyor: bir ya da iki harf farklı. Kıraat farklarını yazıya geçirmek için, her mushaf gideceği bölgeye uygun kıraate göre yazılmış. Biri diğerinden "daha doğru" denemediği için, her ikisi de Osmânî mushaflarda "bölgesel fark" olarak kayda geçmiş. Altıkulaç'ın verdiği çizelgede imlâ farklarının hepsini görebilirsiniz.
Yunus 10:22 —
yuseyyirukum ⇒ yenşurukum
Bu ayeti bir kıraat imamı, anlamı çok yakın olan farklı bir kelime ile okumuş. Çoğunluğun seçimi olan se-ye-ra kökü yeryüzünde dolaşmayı, ne-şe-ra kökü iki ise yayılmayı anlatır. Kûfi yazıda fark kolayca görülmüyor.
Hicretten üç yüz yıl sonra 900'lü yıllarda, Abbasi İslam devletinin merkezi olan Bağdat'ta Kurân'ın farklı okunuşları hakkında çok önemli bir tasnif çalışması yapıldı: İbn Mücâhid, belirli beş merkezden (Medine, Mekke, Basra, Şam, Kûfe) seçtiği yedi imamın kıraatini ilk defa bir araya getirerek Kitâbus-Sebʿa fil-ḳırâʾât (Yedi Kıraat) adlı eserini yazdı. Bundan bir asır sonra Endülüs'te Ebû ʿAmr ed-Dânî, et-Teysīr isimli meşhur kitabında söz konusu yedi kıraati kolayca takip edilir bir hale getirdi.
1930 senesinde bu eser, Pretzl isimli Alman şarkiyatçı tarafından İstanbul'da tekrar yayınladı. Yaklaşık bir asır sonra da, Hollanda'lı M van Putten aynı kitabı İngilizce'ye çevirdi ve ön bilgiler ekleyerek genel kullanıma sundu. Aşağıda linki verilen tablo Putten'in bu kıymetli çalışmasından süzülmüştür, teşekkür ederiz.
You may send questions and corrections to <okuyun5@gmail.com>
Mesâhif Temmuz 2024