Korunmuş unsurlar   ◀

Hz Osman zamanında çoğaltılan mushaflarda az sayıda (40 kadar) farklar olduğu iyi biliniyor. Şaşırtıcı olan, Osmânî mushaflar çok eski tarihlerde yok olduğu halde, aralarındaki ufak farkların İslami kaynaklarda kaydedilmiş olması!

Hemen akla gelen "Kuran'ın bir harfi bile değişmemiştir diyordunuz, şimdi bu farklar nereden çıktı? Harfleri korunmadıysa neresi korunmuş?" sorusunun sayısal cevabını veriyorum:

Sûrelerin sayısında ve sırasında muhtelif mushaflar arasında tam bir mutabakat var ama isimleri korunmuş değil. Mesela kırkıncı sûrenin iki adı var, "Gâfir" ya da "Mumin" denebilir. Tahmini nüzul sırasıyla basılan mushaflar varmış ama bunlar yaygın kullanımda değil, ben hiç görmedim.

Sayfaların düzeni ve sayısı korunmuş değil, hattatların tercihine bağlı olarak değişebilir. Buna rağmen, günümüzde standart (*) mushaflarda sayfa numarasının değil ama sayfa düzeninin (son cüz hariç) büyük ölçüde uyumlu olduğunu görüyoruz.

(*) Asım'ın Hafs kıraati son yüz yıl içinde fiilen dünya standardı olmuştur.

Âyetlerin sayısı ve sırası korunmuş. "On beşinci surenin dokuzuncu ayeti" deyince bütün dünyada aynı ayet anlaşılır ve 15:9 şeklinde gösterilir. (Kitabın korunmuş olduğunun en önemli göstergesi bu özellik!) Hiçbir mushafta araya bir ayet eklendiğini ya da silindiğini göremezsiniz. Bazı surelerin başındaki şifreli harflerin ayet sayılması ihtilaflı ama standart mushafımızda 6236 ayet var.

Günümüzde kullanılan ayet numaraları 1924 Kahire mushafına uygun. Ayet numarasında ve kelimelerin dizilişinde en ufak bir ihtilaf yok. Halbuki bu mushaf öncesinde, İslam ülkelerinde ayet numarası diye bir kavram yoktu. Teyid etmek için evinizdeki kullanılmayan eski mushafa bakın.

Kelimelerin sırası korunmuş. Hiçbir mushafta kelime sırasının değiştiğini göremezsiniz (*). Standart mushafımızda 77.430 kelime olmakla birlikte, bu sayıda ihtilaf var. Çünkü bazı kelimeleri ayrı ya da bitişik yazmak mümkün.

(*) Âli İmran 195 ve Tevbe 111 ayetlerinde, imlâsı aynı olan ardışık iki kelimenin sırası değişebiliyor.

Kelimelerin bitişik yazılmasına bir örnek, iki kelime içeren ebneumme "anamın oğlu" ifadesi. Kitabımızda iki yerde geçen bu ifade birinde ayrı, diğerinde bitişik yazılır. Eski ve yeni bütün mushaflarda bu ayrıntı korunmuştur: A'râf suresinde iki kelime olarak "elif-be-nun" ve "elif-mim", Tâhâ suresinde bitişik "ye-be-nun-vav-mim" şeklinde yazılır.

Takdim-tehir farkı yok

İkinci örnek: "Oyun ve eğlence" anlamına gelen la'ibun velehvun kelimeleri dört ayette bu sırada, iki ayette "eğlence ve oyun" şeklinde ters sırada geçiyor. Ters söylemekle anlam değişir mi? Elbette hayır. Ama hiçbir kıraat imamı bu altı ayeti, standart kıraatten farklı okumamış. Yani, anlamı değiştirmeyen ve hataya açık görünen bu kelimelerin sırası bile korunmuş.

Tek harf farkı

Sessiz harfleri değiştiren kıraat farklarının nerdeyse tamamı tek harf boyutundadır: Bir harf eksik, bir harf fazla, ya da bir harf yerine başka bir harf okunmuş.

• 44 kelime için kaydedilmiş imlâ farkları büyük oranda tek harf boyutundadır. Tek harfi aşan imlâ farkı üç kelime:
  * Tevbe 9:100 — Mekke mushafı tahtehâ ⇒ min tahtihâ
  * Yunus 10:22 — Şam mushafı yuseyyirukum ⇒ yenşurukum
  * Hadid 57:24 — Medine ve Şam huvel-ganiy ⇒ el-ganiy
• 14 kelime imlâya uygun farklı bir kelime ile okunabilir. Bunlar ikisi hariç tek harf farkıdır:
  * Ankebut 29:58 — nubevvienne ⇒ nusviyenne
  * Hucurat 49:6 — fetebeyyenû ⇒ fetesebbetû (üç kere)
• 241 kelime imlâya uygun farklı bir harfle okunabilir. Biri dışında tamamı tek harf farkıdır:
  * Mucadele 58:8 — yetenâcevne ⇒ yentecûne

Tek harfi aşan altı kelime farkı:

Pembe işaretli üç varyant imlâya da yansıyor.

Sonuç

Kıraat farkları imamların icadı ya da okuyuş hataları değil, çok sayıda okuyucunun sahabeden rivayetine dayanıyor. Hepsi nesilden nesile hafızalarda saklanmış. İmlâ farkları da yazıcıların rastgele tercihleri veya hataları değil, bölgesel kıraat farklarını yansıtıyor. Kıraat farklarına bağlı olarak kağıt üstünde korunmuş.

"Bir harfi bile değişmemiştir" söylemi, kıraat farklarından habersiz olmanın bir göstergesidir, bu söylemden vaz geçmeliyiz. Peki ne diyelim? Aslında korunmuşluk çok daha kuvvetli bir hakikat: Kuran-ı Kerim bütün kıraat farklarıyla birlikte korunmuştur; surelerin, ayetlerin, kelimelerin dizilişinde hiçbir farklılık yoktur. Bazı kelimelerin okunuşunda hareke ya da harf farkı olabilir. Kıraat farkları hafızalarda, imlâ farkları Osmanî mushaflarda kaydedilmiştir.

You may send questions and errors to <okuyun5@gmail.com>

Mesâhif ◀   Eylul 2024